Το γεγονός ότι τα social media θα αποτελούσαν το «next big thing» για την πολιτική επικοινωνία είχε διαφανεί ήδη από την προηγούμενη δεκαετία, οπότε και ξεκίνησε η μαζική εισροή νέων χρηστών σε αυτά. Αντίθετα όμως, χρειάστηκε περισσότερος χρόνος για να διαπιστωθεί το πώς θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν Μέσα που απείχαν από τα «παραδοσιακά» πλέον Social Media. Οι εφαρμογές άμεσων μηνυμάτων, όπως το WhatsApp, τo Viber, το Signal και το Telegram διαθέτουν ορισμένα χαρακτηριστικά που τα καθιστούν πολύ καλές επιλογές, ως μέσα πολιτικής επικοινωνίας κομμάτων, αλλά και μεμονωμένων υποψηφίων.

Βασικότερο όλων, η απουσία οποιουδήποτε ελέγχου ως προς το περιεχόμενο των μηνυμάτων που μεταδίδονται. Μέσα στα 15 έτη λειτουργίας του, το Facebook και οι κανόνες που το διέπουν έχουν αλλάξει πολλαπλώς. Η δημοσίευση των στοιχείων του διαφημιστή μιας πολιτικής διαφήμισης, η σήμανση για ενδεχόμενες ψευδείς ειδήσεις και ο περιορισμός στη στόχευση που μπορεί να υπάρξει σε συγκεκριμένα κοινά, αποτελούν ορισμένα μόνο από τα φίλτρα που έχουν εισαχθεί στην πλατφόρμα, προς αποφυγή της παραπλάνησης των εκλογέων. Σε αυτό το περιβάλλον, οι πλατφόρμες ανταλλαγής άμεσων μηνυμάτων φαντάζουν ως η καλύτερη εναλλακτική, αφού σχεδόν κανένα περιοριστικό φίλτρο δεν τίθεται ως προς τη μεταφερόμενη πληροφορία. Αντίθετα το περιβάλλον τους χαρακτηρίζεται από πλήρη ελευθερία έκφρασης μεταξύ των μερικών, ή μερικών δεκάδων, μελών μιας ομαδικής συζήτησης στο εσωτερικό τους, στοιχείο το οποίο έχει ήδη χρησιμοποιηθεί σε αρκετές εκλογικές αναμετρήσεις του εξωτερικού. Η ίδια μάλιστα η πλατφόρμα του WhatsApp, αποδεχόμενη την επίδραση που ορισμένες μορφές μηνυμάτων μπορούν να έχουν, έθεσε εσχάτως όριο στις φορές που ένα μήνυμα μπορεί να προωθηθεί, σε μια προσπάθεια να αποτρέπει φαινόμενα «viral» που θα επηρέαζαν το εκλογικό σώμα.

Πέρα όμως από τη γοητεία που εκπέμπει η δυνατότητα διάδοσης ψευδών ή ανακριβών ειδήσεων για τους αντιπάλους, η μορφή των ομαδικών συζητήσεων παρέχει ακόμα ένα όπλο στη φαρέτρα πολιτικών και κομμάτων. Αποτελεί τον καλύτερο τρόπο να απευθυνθούν στα πολλά –και συχνά ετερόκλητα– ακροατήριά τους, χωρίς να εκτίθενται σε δημόσιες προστριβές, ή αντιφάσεις. Οι ομαδικές συνομιλίες –καθώς τα μέλη τους αποτελούν άτομα που τα συνέχει ένα ειδικό ενδιαφέρον– είναι το ιδανικό πεδίο για την έκφραση τοποθετήσεων, των οποίων την αποδοχή γνωρίζει εκ των προτέρων ο εκφραστής τους. Παράλληλα η επιλογή των ομαδικών συνομιλιών απαλείφει τον κίνδυνο να υπάρξουν δημόσιες τοποθετήσεις που συγκρούονται ευθέως, ή όχι, με θέσεις μερίδας ψηφοφόρων στους οποίους το κόμμα, ή ο υποψήφιος, απευθύνεται. Ιδίως σε προεκλογικές περιόδους, η δυνατότητα αυτή αποτελεί το κλειδί για την ικανοποίηση των ακροατηρίων που συναπαρτίζουν τα πολυσυλλεκτικά σημερινά κόμματα.

Οι πρώτες κυπριακές απόπειρες σε Viber και WhatsApp

Η εξίσωση γίνεται πιο σύνθετη όταν σε αυτήν εντάσσεται πιο ενεργά η τεχνολογία. Η χρήση bots, αυτοματοποιημένων δηλαδή μεθόδων για αποστολή μηνυμάτων εντός των δικτύων αυτών, έχει χρησιμοποιηθεί ήδη σε σειρά εκλογικών αναμετρήσεων. Δεν είναι λίγοι μάλιστα οι αναλυτές που εκτιμούν ως βαρύνουσα τη σημασία τους, για την έκβαση του αποτελέσματος σε ορισμένες από αυτές. Η περίπτωση της εκλογής του υπερσυντηρητικού Μπολσονάρου στη Βραζιλία δεν αποτελεί τη μοναδική –καθώς ανάλογα συμβάντα έχουν εκτυλιχθεί στην Ινδία, την Ουγκάντα, τις ΗΠΑ και αλλού– αλλά την πιο μεγάλης κλίμακας επιχείρηση χρήσης των δικτύων αυτών κατά την προεκλογική περίοδο. Σε μετεκλογική έρευνα της εφημερίδας Guardian, φάνηκε πως το 42% του περιεχομένου που διαμοιράστηκε σε ομαδικές συνομιλίες πριν τις εκλογές, περιλάμβανε ψευδείς πληροφορίες που ευνοούσαν τον μετέπειτα Πρόεδρο της Βραζιλίας. Εφόσον κανείς αναλογιστεί ότι περισσότερος από τον μισό πληθυσμό της χώρας των 210 εκατομμυρίων κατοίκων ήταν, κατά την προεκλογική περίοδο, ενεργοί χρήστες του WhatsApp, είναι εύκολο να καταλάβει την επιρροή της πρακτικής αυτής στο τελικό αποτέλεσμα.

Εδώ στην Κύπρο η χρήση των εν λόγω εφαρμογών από υποψηφίους και κόμματα είναι διττή. Ο πλέον διαδεδομένος τρόπος αφορά την οργανωτική τους δομή. Οι λεγόμενοι «πυρήνες» των υποψηφίων, ή οι τοπικές οργανώσεις των κομμάτων, τις χρησιμοποιούν για την οργάνωση του προγράμματος, τη διανομή ειδήσεων για τους ίδιους ή τους ανθυποψηφίους, ή τη μετάδοση πληροφοριών και αποτελεσμάτων δημοσκοπήσεων.

Ταυτόχρονα, όμως, έχουν ήδη κάνει την εμφάνισή τους υποψήφιοι οι οποίοι, αξιοποιώντας αυτές τις εφαρμογές, καλούν τους πολίτες να επικοινωνήσουν μαζί τους. Μεταξύ άλλων, ο Δ. Δημητρίου, υποψήφιος του ΔΗΣΥ, στο σχετικό μήνυμά του στα Social Media –εύστοχα– επικαλείται την αμεσότητα του WhatsApp, υπογραμμίζοντας τη σημασία που έχει η διατήρηση της επαφής μεταξύ πολιτικών-πολιτών, παρά τις συνθήκες της πανδημίας. Από την άλλη, οι Χρύσης Παντελίδης και Μιχάλης Δαμιανού, αμφότεροι υποψήφιοι του ΔΗΚΟ, επιλέγουν μία πιο συλλογική προσέγγιση, καλώντας σε συγκρότηση μίας Viber κοινότητας (community) των υποστηρικτών τους.

Και οι δύο παραπάνω επιλογές συγκαταλέγονται στις καλές πρακτικές αξιοποίησης των εφαρμογών, αφού τονίζεται η αμεσότητα και ο αμφίδρομος χαρακτήρας που η επικοινωνία αποκτά, χάρη σε αυτές. Παράλληλα ωστόσο, είναι σημαντικό για τους υποψηφίους και τα κόμματα να αντιλαμβάνονται και να χρησιμοποιούν τα ιδιαίτερα πλεονεκτήματα που αυτές παρέχουν. Η αύξηση των τεχνολογικών επιλογών ενέχει πάντα τον κίνδυνο, αντί να διευρυνθεί το ακροατήριο στο οποίο απευθύνονται, να πολλαπλασιαστούν απλώς τα μέσα τα οποία χρησιμοποιούνται για να απευθυνθούν στο ήδη υπάρχον κοινό τους.

Tου Αναστάση Γαλανάκη – Communication Consultant στη ΓΝΩΡΑ Σύμβουλοι Επικοινωνίας

Το άρθρο φιλοξενήθηκε στο 8ο τεύχος του ΓΝΩΡΑ Confidential.