Αρκετό μελάνι χύθηκε τα τελευταία χρόνια για τη δύναμη και τον ηγετικό ρόλο που αποκτούν τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, ως μέσα ενημέρωσης, έκφρασης και διαμόρφωσης γνώμης και κοινωνικών τάσεων. Το θέμα έφερε ξανά στο επίκεντρο η απόφαση που πήραν οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης Facebook, Twitter, Snapchat και YouTube να δείξουν κόκκινη κάρτα στον τέως Πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ αναστέλλοντας επ’ αόριστον τη λειτουργία των λογαριασμών του, μετά την εισβολή των υποστηρικτών του στο Καπιτώλιο.
Τα ερωτήματα που ανακύπτουν, μετά από αυτή την εξέλιξη, είναι δύσκολα και πολυσύνθετα. Πιο βασικό και φλέγον είναι το πότε κάποιος αποτελεί δημόσιο κίνδυνο και με ποια κριτήρια. Ή πόσο θεμιτό είναι ένας διευθύνων σύμβουλος να φιμώνει τον εκλεγμένο εν ενεργεία Πρόεδρο των ΗΠΑ λίγες μέρες αφότου έλαβε 74 εκατομμύρια ψήφους; Από πού ακριβώς αντλούν αυτό το δικαίωμα οι πλατφόρμες; Και δεδομένου ότι διαχειρίζονται ένα δημόσιο αγαθό, μπορούν να λειτουργούν με αυστηρούς εταιρικούς κανόνες;
Την ίδια ώρα, ο αντίλογος επιχειρηματολογεί: Μια εφημερίδα θα δημοσίευε άρθρο οποιουδήποτε ο οποίος παρακινεί σε βία ή πραξικόπημα; Επιπλέον, οι πλατφόρμες αυτές είναι ιδιωτικές, όπως μια εφημερίδα και ένα τηλεοπτικό κανάλι, υπάρχουν ξεκάθαροι όροι και προϋποθέσεις για τη ρητορική μίσους, τους οποίους αποδεχόμαστε καθώς δημιουργούμε τους λογαριασμούς μας.
Εγείρονται, παράλληλα, ερωτηματικά για την ανοχή που επέδειξαν οι πλατφόρμες όταν ο Τραμπ τις αξιοποιούσε για να κερδίσει τις εκλογές το 2016 (microtargeting ψηφοφόρων μέσω Facebook – σκάνδαλο Cambridge Analytica) ή για να δικαιολογήσει δολοφονίες αξιωματούχων τρίτων χωρών (Κασέμ Σολεϊμάνι στο Ιράν). Ή για την αδιαφορία που επέδειξαν σε χώρες όπως η Σρι Λάνκα, η Μιανμάρ και η Ινδία όταν πολίτες καλούσαν τις πλατφόρμες να διαγράψουν αναρτήσεις πολιτικών που παρακινούσαν σε χρήση βίας και στοχοποίηση μουσουλμάνων. Όπως και για το ότι καμιά από τις πλατφόρμες δεν μπλόκαρε τον λογαριασμό του Τραμπ, όταν εμμέσως πλην σαφώς καλούσε την αστυνομία να εκτελέσει μαύρους διαδηλωτές με τη φράση «When The Looting Starts, The Shooting Starts».
Καθότι πλέουμε σε αχαρτογράφητα νερά, λόγω των ραγδαίων τεχνολογικών εξελίξεων, είναι πρόδηλο πως δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις για όσα βλέπουμε να συμβαίνουν. Ούτε το ζήτημα μπορεί να προσεγγίζεται σε μια λογική μαύρο-άσπρο. Είναι πολύ πιο σύνθετο, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από τις τοποθετήσεις εκπροσώπων φορέων και πολιτικών αξιωματούχων.
Η καγκελάριος της Γερμανίας Άνγκελα Μέρκελ θεωρεί ότι ο αποκλεισμός του Τραμπ από το Twitter είναι προβληματικός. Ερωτηθείς για την απόφαση της εταιρείας, εκπρόσωπος της κ. Μέρκελ τόνισε ότι οι υπεύθυνοι των πλατφορμών «φέρουν μεγάλη ευθύνη ώστε να μην δηλητηριάζεται η πολιτική επικοινωνία από μίσος, ψέματα και υποκίνηση βίας». Πρόσθεσε ότι η ελευθερία της γνώμης είναι ένα θεμελιώδες δικαίωμα στοιχειώδους σημασίας. «Σ’ αυτό το βασικό δικαίωμα μπορεί να γίνεται παρέμβαση, αλλά σύμφωνα με τον νόμο και εντός του πλαισίου που θέτουν οι νομοθέτες, και όχι σύμφωνα με μια απόφαση από τη διεύθυνση της κάθε πλατφόρμας social media», ανέφερε.
Ο ίδιος ο ιδρυτής και πρόεδρος της εταιρείας Twitter Inc, Τζακ Ντόρσι, σε tweets του υπογράμμισε ότι η απόφαση ήταν μεν σωστή, αλλά την ίδια ώρα σήμανε και μια αποτυχία, δημιουργώντας ένα προηγούμενο, το οποίο όπως παραδέχτηκε του φαίνεται επικίνδυνο ως προς την εξουσία που έχουν στα χέρια τους οι μεγάλες εταιρείες του διαδικτύου. Ταυτόχρονα, αναγνωρίζει ότι τα μέτρα που λήφθηκαν ενδέχεται μακροπρόθεσμα να καταστρέψουν «τα ιδανικά του ανοικτού διαδικτύου».

Η αρχή μιας αλλαγής;

Δεν έλειψαν πάντως και οι επικρίσεις για το timing που επέλεξαν για να αντιδράσουν οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Ο Άντζελο Καρουσόν, πρόεδρος της ΜΚΟ Media Matters for America, παρομοίασε την αργοπορημένη αντίδραση που έδειξαν οι πλατφόρμες με την αργοπορημένη παραίτηση υπουργών και κυβερνητικών αξιωματούχων της κυβέρνησης Τραμπ. «Αντέδρασαν πολύ αργά. Αν είχαν ενεργήσει νωρίτερα, τα φρικτά γεγονότα μπορούσαν να αποφευχθούν», σχολίασε.
Αξίζει να σημειωθεί ότι παράλληλα υψώνονται και φωνές που προειδοποιούν εναντίον των παραβιάσεων της ελευθερίας της έκφρασης. «Κατανοούμε την επιθυμία να ανασταλεί μόνιμα τώρα (ο λογαριασμός του τέως Προέδρου), αλλά όλοι μας πρέπει να ανησυχούμε όταν εταιρείες αποκτούν τη δύναμη να αποκλείουν κατά βούληση και χωρίς κανέναν έλεγχο κόσμο από τις πλατφόρμες τους, που έχουν γίνει απαραίτητες για να εκφράζονται ελεύθερα δισεκατομμύρια άνθρωποι», σημείωσε η Κέιτ Ρουάν, στέλεχος της οργάνωσης υπεράσπισης των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων ACLU.
Πολιτικοί αναλυτές εκτιμούν ότι ζούμε την αρχή μιας καθοριστικής αλλαγής, ως προς τα δικαιώματα, τις νομοθεσίες και τα ήθη που διέπουν την ανθρώπινη συμπεριφορά στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και το διαδίκτυο ευρύτερα. Τονίζουν ότι χρειαζόμαστε έναν κοινό Κώδικα Ηθικής, που θα ανταποκρίνεται στις νέες ανάγκες και θα εγγυάται τον σεβασμό και τη διαφύλαξη θεμελιωδών αρχών και αξιών, όπως και την ομοιόμορφη εφαρμογή των κανονισμών σε κάθε γωνιά του πλανήτη.
Ενδεικτική ήταν η τοποθέτηση της Μαριέτζε Σάακε, επικεφαλής της διεθνούς πολιτικής του Stanford CyberPolicy Center, η οποία υπογραμμίζει ότι το άναρχο τοπίο πρέπει να χαλιναγωγηθεί. «Οι κυβερνήσεις των χωρών έχουν τον πρώτο λόγο. Αυτές πρέπει να διατυπώσουν σαφώς το νόημα του κράτους δικαίου στο ψηφιακό πεδίο και να διασφαλίσουν ότι υπάρχουν οι μηχανισμοί για την επιβολή του. Πρέπει να υπάρχει πρόσβαση στο πώς λειτουργούν οι αλγόριθμοι των εταιρειών, να είναι σαφείς οι κυρώσεις που συνεπάγεται η μη συμμόρφωση στη νομοθεσία και να εξοπλιστούν οι ελεγκτικές αρχές με γνώση, προσωπικό και πόρους για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τις στρατιές δικηγόρων που διαθέτουν οι εταιρείες», αναφέρει. Η κ. Σάακε αναφέρθηκε επίσης στον κανονισμό περί ψηφιακών υπηρεσιών (Digital Services Act) που εισηγήθηκε τον περασμένο μήνα η Κομισιόν. «Έχει τα στοιχεία εκείνα που θα υποχρεώσουν τους κυρίαρχους παίκτες του διαδικτύου να αναλάβουν τις ευθύνες τους σχετικά με το περιεχόμενο στις πλατφόρμες τους», σημείωσε.

Tου Χαράλαμπου Ρωσσίδη – Διευθυντή Επικοινωνίας στη ΓΝΩΡΑ Σύμβουλοι Επικοινωνίας

Το άρθρο φιλοξενήθηκε στο 4ο τεύχος του ΓΝΩΡΑ Confidential.