Η άνοδος της Ακροδεξιάς απειλεί για τα καλά τα θεμέλια της δημοκρατίας και της κοινωνίας σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ακροδεξιά κόμματα, σχηματισμοί και πολιτικοί τυγχάνουν ολοένα και μεγαλύτερης αποδοχής στις μάζες των ψηφοφόρων, καταγράφοντας στις πλείστες των περιπτώσεων σταθερή, αν όχι εντυπωσιακή, άνοδο ποσοστών.

Η Κύπρος δεν αποτελεί εξαίρεση. Το Εθνικό Λαϊκό Μέτωπο (Ε.ΛΑ.Μ) εμφανίστηκε στο πολιτικό σκηνικό το 2011 ως παρακλάδι της ελληνικής νεοναζιστικής οργάνωσης Χρυσή Αυγή. Με καθαρή αντιομοσπονδιακή ρητορική στο Κυπριακό, εθνικοσοσιαλιστική οπτική στα θέματα της οικονομίας και των κοινωνικών ελευθεριών, αλλά με τα μέλη του να υπακούν σε στρατιωτικά παραγγέλματα, οριοθέτησε νωρίς τον πολιτικό χώρο δεξιότερα του Δημοκρατικού Συναγερμού.

Τα ποσοστά που κατέγραψε μέχρι στιγμής το ΕΛΑΜ σε Βουλευτικές και Ευρωεκλογές και η αύξηση σε αριθμό ψήφων είναι ενδεικτικά:

Μέσα σε 10 χρόνια το ΕΛΑΜ σχεδόν εξαπλασίασε το ποσοστό και τον συνολικό αριθμό ψήφων του, όντας το μοναδικό κόμμα στην Κύπρο που κατέγραψε αύξηση (και στους δύο δείκτες) σχεδόν σε κάθε εκλογική αναμέτρηση μέχρι σήμερα. Ακριβώς αντίθετη πορεία ακολούθησαν οι παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις του τόπου. Μέσα σε μια δεκαετία ο ΔΗΣΥ έχασε περίπου 40.000 ψήφους, το ΑΚΕΛ κάπου κοντά στις 50.000, το ΔΗΚΟ 23.000 και η ΕΔΕΚ 12.000. Την ίδια ώρα η αποχή εκτοξεύθηκε από το 21% στο 34%.

Το ΕΛΑΜ ήδη «κλείδωσε» σημαντικό ρόλο στο πολιτικό σύστημα. Πλέον, μπορεί να καθορίσει τις εξελίξεις για τον επόμενο Πρόεδρο της Βουλής, να διεκδικήσει Κοινοβουλευτική Επιτροπή, να καθορίσει τον επόμενο Πρόεδρο, περιφερειάρχη ή δήμαρχο. Το κοστουμαρισμένο πλέον ΕΛΑΜ ‒μετά και από την καταδίκη της Χρυσής Αυγής‒ συμμετέχει στην ομάδα των Ευρωπαίων Μεταρρυθμιστών και Συντηρητικών, την ώρα που ο πρόεδρός του δηλώνει πως «για να υλοποιήσουμε τα όσα εξαγγέλλουμε, θα πρέπει κάποια στιγμή να μπορέσουμε να φτάσουμε στην εξουσία».

Μέχρι σήμερα το ΕΛΑΜ ήταν ένα κόμμα που επένδυσε περισσότερο στην οργανωτική υποδομή, παρά στην επικοινωνιακή πολιτική. Το door-to-door, η διείσδυση σε οργανωμένους φιλάθλους ομάδων και πιο λαϊκά στρώματα της κοινωνίας μέσω του Φορέα Κοινωνικής Αλληλεγγύης που διαθέτει, καθώς και σε περιοχές με πιο συντηρητικά αντανακλαστικά, αποτέλεσαν αιχμή του δόρατος. Η στροφή προς την κανονικοποίηση έφερε πάντως και αλλαγές στην επικοινωνιακή προσέγγιση του κόμματος. Πέρα από τα κοστούμια και την αποφυγή πράξεων βίας, το ΕΛΑΜ ξεκίνησε να δίνει έμφαση στη δημιουργία βίντεο για θέσεις πολιτικής (π.χ. για το μεταναστευτικό). Διατηρεί κανάλια στο YouTube, το TikTok και το X. Επιπλέον, η κανονικοποίηση έφερε τη συμμετοχή τού πρώην χρηματοοικονομικού επιτρόπου Παύλου Ιωάννου στο ευρωψηφοδέλτιο του κόμματος και την ένταξη του πρώην αντιπροέδρου του ΔΗΣΥ Μάριου Πελεκάνου.

Σύμφωνα με τις μέχρι στιγμής δημοσκοπήσεις, το ΕΛΑΜ φλερτάρει με την τρίτη θέση και ένα διψήφιο ποσοστό από 10% μέχρι 12%, την εκλογή ευρωβουλευτή και την έκτη κατά σειρά αύξηση σε πραγματικό αριθμό ψήφων.

Ποια φαινόμενα οδήγησαν σε αυτή την άνοδο;

Προφανώς δεν είναι απλή η απάντηση, ούτε μπορεί να εξαντληθεί στις γραμμές αυτού του άρθρου. Διάφοροι παράγοντες (πολιτικοί, οικονομικοί, κοινωνικοί) φαίνεται να δημιουργούν εύφορο έδαφος.

• Η οικονομική κρίση του 2008 και τα χρόνια λιτότητας που ακολούθησαν, άφησαν το στίγμα τους στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Η αβεβαιότητα για το μέλλον, η οποία εντάθηκε στα χρόνια της πανδημίας, της ενεργειακής κρίσης, της ακρίβειας και του πληθωρισμού, δημιούργησε ένα κλίμα δυσαρέσκειας και φόβου το οποίο εκμεταλλεύονται τα ακροδεξιά κόμματα, κατασκευάζοντας εξωτερικούς εχθρούς και απλοϊκές λύσεις. Κατά την υποβολή υποψηφιοτήτων για τις Ευρωεκλογές, ο πρόεδρος του ΕΛΑΜ δήλωσε ότι «οι πολιτικές λιτότητας που εφαρμόζει η ΕΕ […] είναι ανάμεσα στις προτεραιότητες του Εθνικού Λαϊκού Μετώπου».
• Η μεταναστευτική κρίση λειτούργησε ως καταλύτης για την άνοδο της Ακροδεξιάς σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Κύπρου. Η άφιξη εκατομμυρίων προσφύγων από εμπόλεμες ζώνες και φτωχές χώρες έχει τροφοδοτήσει ρατσιστικά και ξενοφοβικά σύνδρομα, καθιστώντας σχηματισμούς όπως το ΕΛΑΜ ακόμη πιο δημοφιλείς στην κοινή γνώμη.
• Κυρίαρχα χαρακτηριστικά της παρούσας συγκυρίας είναι η απαξίωση των πολιτικών θεσμών, των πολιτικών κομμάτων και κατ’ επέκταση των πολιτικών. Τα φαινόμενα διαπλοκής και διαφθοράς, η δυσαρέσκεια των πολιτικών για τις παραδοσιακές πολιτικές διαδικασίες και τις δομές εκπροσώπησης, η αδυναμία του παραδοσιακού πολιτικού συστήματος να ανταποκριθεί στις ανάγκες και τις ανησυχίες των πολιτών άφησαν ένα κενό, το οποίο σπεύδει να καλύψει η Ακροδεξιά. Το ΕΛΑΜ, παρά τη στροφή προς την κανονικοποίηση, επιδιώκει να παρουσιάζεται ως η μόνη εναλλακτική-αντισυστημική λύση, αξιοποιώντας το γενικευμένο κλίμα απαξίωσης, προκατάληψης και αδιαφορίας που επικρατεί.
• Πολλοί πολίτες βλέπουν με ανησυχία την αμφισβήτηση παραδοσιακών θεσμών και αξιών. Τα ακροδεξιά κόμματα πλασάρουν μια νοσταλγική επιστροφή σε ένα εξιδανικευμένο παρελθόν στο οποίο κυριαρχούν ταυτοτικά στοιχεία όπως η πατρίδα, η θρησκεία και η οικογένεια. Π.χ. ενδεικτική ήταν η αναφορά του προέδρου του ΕΛΑΜ προς τον πρόεδρο του ΔΗΚΟ στο πρόσφατο debate ότι προωθεί την ατζέντα των ΛΟΑΤΚΙ.
• Την ίδια ώρα, το ΕΛΑΜ κατάφερε να κεφαλαιοποιήσει μια αυθεντικότητα στην πολιτική του δραστηριότητα. Είναι ο γνήσιος εκφραστής του χώρου της Ακροδεξιάς, μα πολύ περισσότερο των αξιών και των ταυτοτικών στοιχείων που εκφράζουν οι περισσότερες δομές της κυπριακής κοινωνίας. Οι θέσεις του ΕΛΑΜ δεν είναι δημοφιλείς μόνο στη βάση του ΕΛΑΜ, αλλά και στις βάσεις ψηφοφόρων άλλων κομμάτων.
• Η κρίση που φαίνεται να περνά ο ΔΗΣΥ μετά τις Προεδρικές Εκλογές του 2023.
• Η άνοδος των Social Media, η απαξίωση των παραδοσιακών ΜΜΕ (σε έρευνες κοινής γνώμης κατατάσσονται στον πυθμένα του δείκτη «αξιοπιστία») και η διάδοση fake news για μια σειρά από ζητήματα π.χ. εμβόλια, επιδόματα μεταναστών κ.λπ.

Toυ Χαράλαμπου Ρωσσίδη – Διευθυντή Επικοινωνίας στη ΓΝΩΡΑ Σύμβουλοι Επικοινωνίας