Η συζήτηση για την επικράτηση της εικόνας έναντι της πολιτικής τίθεται ολοένα και πιο κεντρικά στον δημόσιο διάλογο το τελευταίο διάστημα. Τα ερωτήματα που εύλογα ανακύπτουν αφορούν κυρίως το κατά πόσον υπάρχει πλέον ισορροπία μεταξύ πολιτικής και επικοινωνίας, καθώς επίσης και σε ποιο βαθμό η πρώτη υποχώρησε έναντι των stories και των σκηνοθετημένων videos στα Social Media.

Η συγκεκριμένη συζήτηση εστιάζει συνήθως στο δίπολο «πολιτική vs εικόνα», το οποίο αναλύεται υπό το πρίσμα της μεταπολιτικής (post-politics), μιας πολιτικής έννοιας που δεν είναι καινούργια και βρέθηκε αρκετές φορές στο προσκήνιο τα τελευταία χρόνια, σε αποκλίνοντα πολιτικά συμφραζόμενα. Η νοηματοδότηση της μεταπολιτικής εναπόκειται στην οπτική του ερμηνευτή, τη θεωρητική ή και ιδεολογική του προσέγγιση. Κοινή συνισταμένη είναι η σηματοδότηση μιας στροφής στην πολιτική και η μετατόπιση της έμφασης σε κάτι νέο.

• Η Βελγίδα θεωρητικός Chantal Mouffe συνδέει τη μεταπολιτική με την τεχνοκρατική διαχείριση της πολιτικής. Μια τάση που χαρακτηρίζεται αντιδημοκρατική, σημειώνοντας ότι αυτή υπονομεύει την ουσία της πολιτικής. Υπογραμμίζει παράλληλα ότι η τεχνοκρατική προσέγγιση επικεντρώνεται σε λύσεις και προσωπικότητες που θεωρούνται εμπειρογνώμονες στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, περιθωριοποιώντας έτσι την πολιτική συζήτηση και την υγιή αντιπαράθεση διαφορετικών ιδεολογικών ρευμάτων.
• Τα φαινόμενα Donald Trump (ΗΠΑ), Pepe Grillo (Ιταλία), Nigel Farage (ΗΒ), Marine Le Pen (Γαλλία), Geert Wilders (Ολλανδία) και Viktor Orban (Ουγγαρία), πέραν του εθνικιστικού και αντιμεταναστευτικού αφηγήματος, μοιράζονται ακόμη ένα ταυτοτικό στοιχείο. Από την αρχή έσπευσαν να αναδείξουν τη δυσπιστία τους προς τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα, τις δομές εκπροσώπησης, τις κομματικές πρακτικές και διαδικασίες. Υιοθέτησαν παράλληλα εύηχες και απλοϊκές λύσεις σε σύνθετα προβλήματα, επενδύοντας σε συναισθήματα φόβου, θυμού και απογοήτευσης.
• Όταν ο Ευάγγελος Βενιζέλος δήλωνε «με ενδιαφέρει κάτι πολύ περισσότερο από την πολιτική. Η μεταπολιτική. Μια πολιτική που δεν είναι αιχμάλωτη των σκοπιμοτήτων της συγκυρίας, που δεν φλερτάρει ούτε άμεσα ούτε έμμεσα και κομψά με τον λαϊκισμό», καταδείκνυε με όρους θετικούς την υπέρβαση σε μια νέα τάξη πραγμάτων, απέναντι στα κομματικά κατεστημένα και στερεότυπα.
• H μεταπολιτική έχει συνδεθεί και με τη μετάβαση σε μια πιο συμμετοχική δημοκρατία. Η ανάμειξη των ΜΚΟ στην πολιτική διαδικασία αποτύπωσε μια στροφή προς μη κρατικές οντότητες για τη διαχείριση προβλημάτων παγκόσμιας εμβέλειας. Διεθνείς οργανισμοί όπως η Greenpeace, η UNICEF, η Human Rights Watch, η Διεθνής Αμνηστία, η Oxfam και πολλοί άλλοι, ασκούν καθημερινά πιέσεις για ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η καταπολέμηση της φτώχειας, η ισότητα των φύλων, η προστασία των ζώων κ.ά. Παρόλο που οι ΜΚΟ δεν συμμετέχουν στις εκλογικές διαδικασίες, αρκετοί πολίτες εμφανίζονται πιο δεκτικοί στο να συμμετάσχουν σε τέτοιου είδους δομές και εγχειρήματα παρά σε παραδοσιακά πολιτικά κόμματα.
• Η νεαρή ακτιβίστρια Greta Thunberg, γνωστή για τη δράση της ενάντια στην κλιματική αλλαγή, επίσης καταγράφεται ως παράδειγμα μεταπολιτικής. Με τον ακτιβισμό και την επιρροή που ασκεί μέσω των Social Media, ενσαρκώνει τη μεταπολιτική έννοια, θέτοντας στο επίκεντρο ζητήματα που υπερβαίνουν τα παραδοσιακά κομματικά σύνορα. Η έμφαση σε ένα υπερκομματικό ζήτημα, η κριτική προς τους πολιτικούς και οι συνεχείς εκκλήσεις στους πολίτες για κινητοποίηση, δημιουργούν ένα νέο πλαίσιο προκλήσεων για το μέλλον της δημοκρατίας.

«Πολιτική vs εικόνα»

Στην παρούσα συγκυρία, κύριο χαρακτηριστικό της οποίας είναι η απαξίωση πολιτικών θεσμών και κομμάτων, όπως και ο χαμηλός δείκτης εμπιστοσύνης προς τους πολιτικούς, η μεταπολιτική συνδέεται με μια αποπολιτικοποιημένη και αποϊδεολογικοποιημένη κατάσταση, όπου «τα προβλήματα δεν έχουν χρώμα», και στην οποία κυριαρχεί ένα συγκεκριμένο μοτίβο πολιτικής επικοινωνίας: απολιτίκ εικόνες και βίντεο, διαδικασίες που θυμίζουν reality shows και προσωπικότητες με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Άτομα ευπαρουσίαστα, ευγενικά, ήπιων τόνων, χαμογελαστά και με μια ρητορική που εξαντλείται σε ένα περιεχόμενο με το οποίο, τις περισσότερες φορές, ουδείς μπορεί να διαφωνήσει.

Η έννοια της μεταπολιτικής δεν σηματοδοτεί απαραίτητα μια θετική ή αρνητική εξέλιξη στο πολιτικό σύστημα. Πρόκειται για ένα σύνθετο φαινόμενο που περικλείει διάφορες τάσεις, εκφάνσεις και περιεχόμενο. Μπορεί να οδηγήσει σε νέες μορφές πολιτικής συμμετοχής και διακυβέρνησης, αλλά μπορεί την ίδια ώρα να ενισχύσει τον λαϊκισμό και την αποπολιτικοποίηση.

Είναι δόκιμη η σύνθεση του δίπολου;

Ιστορικά, πολιτική και επικοινωνία υπήρξαν έννοιες αλληλένδετες. Σε κάθε στάδιο ανάπτυξης της πολιτικής (χάραξη-εφαρμογή-προώθηση-διαχείριση), η επικοινωνία διαδραματίζει κεντρικό ρόλο, αποτελώντας συνδετικό κρίκο μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών. Αναντίλεκτα, τα νέα εργαλεία έχουν ενισχύσει τη δύναμη και τη σημασία της εικόνας, όμως η γνωστή κινεζική παροιμία επιβεβαιώνει τη διαχρονικότητα της δύναμής της. Υπάρχει επίσης και η έκφραση «το να ακούσεις κάτι εκατό φορές δεν είναι καλύτερο από το να το δεις μία φορά».

Υπό αυτά τα δεδομένα, αυτό που θα έπρεπε να προβληματίσει δεν είναι το αν επικράτησε η εικόνα έναντι της πολιτικής, αλλά ποια εικόνα και ποιο πολιτικό περιεχόμενο είναι αυτά που κυριαρχούν. Πολύ περισσότερο το γιατί συμβαίνει αυτό. Ποια πολιτικά και κοινωνικά αίτια οδηγούν σε αυτά τα φαινόμενα; Άλλωστε, αρκετές εικόνες στο παρελθόν έστειλαν ισχυρά μηνύματα (π.χ. από την αποφυλάκιση του Νέλσον Μαντέλα, από τη γνωστή ομιλία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, η Άνγκελα Μέρκελ να αγκαλιάζει προσφυγόπουλα, η συνάντηση του Μπαράκ Ομπάμα με τη Malala Yousafzai). Κατ’ επέκταση, πρόβλημα δεν είναι εάν ένας πολιτικός αραιά και πού δείχνει μια άλλη πτυχή του εαυτού του. Πρόβλημα είναι όταν αυτό συμβαίνει σε βάρος της παραγωγής πολιτικής, της αποτελεσματικής διοίκησης και της εξεύρεσης λύσεων για τα πραγματικά προβλήματα.

Εάν απέδειξε κάτι η παρούσα συγκυρία είναι ότι η επένδυση στο συγκεκριμένο μοτίβο πολιτικής επικοινωνίας μπορεί να βοηθήσει ένα πολιτικό πρόσωπο ή οργανισμό να κερδίσει στο σπριντ αλλά όχι στον μαραθώνιο (ούτε καν στο 400άρι). Διότι η συγκεκριμένη συνταγή μπορεί να δημιουργεί θετικά συναισθήματα, να διαμορφώνει γνώμη και αντιλήψεις, όμως η πραγματικότητα στη συνέχεια είναι αμείλικτη. Στην πράξη τα πολιτικά πρόσωπα καλούνται να πάρουν αποφάσεις και να διαχειριστούν μια σειρά από σοβαρά ζητήματα που αφορούν τον άνθρωπο, που επηρεάζουν τη ζωή του και την καθημερινότητά του, ενώ ταυτόχρονα καλείται να ισορροπήσει ανάμεσα στα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα που προκύπτουν στη σφαίρα της πολιτικής. Οι χαρούμενες εικόνες, τα κενά περιεχομένου συνθήματα (π.χ. «ενότητα», «όχι στην τοξικότητα») και τα βιντεάκια δεν μπορούν να κυβερνήσουν κράτη, ούτε κόμματα. Και όταν οι πολίτες απογοητεύονται, ισοπεδώνουν και επικρίνουν αδίστακτα.

Toυ Χαράλαμπου Ρωσσίδη – Διευθυντή Επικοινωνίας στη ΓΝΩΡΑ Σύμβουλοι Επικοινωνίας